Repertorium Hulthem

Van alder hande sprockne [sic]

Hulthem-Nr:

108 (f. 87va,10-94rb,29)

Afbeelding:

Foto van f. 87v

Opschrift:

Van alder hande sprockne [sic] clein notabel verskne [sic]

Opschrift:

·Cviij·

Incipit:

In trouwen benic bleuen hoe dat mi vergheet Ontrouwe hebbic verdreuen want ic hebse leet

Explicit:

Ende recht recht niet en late verworghen Want niemen en heeft sekeren morghen

Afrondingsformule:

Nota

Weergave inhoud:

Verzameling rijmspreuken en spreekwoorden op allerlei gebied. De meeste zijn anonieme volkswijsheden. Een aantal ervan komt ook voor in werken van Willem van Hildegaersberch, Freidank en Jacob van Maerlant [zie ook nr. 148].

Auteurs:

Anoniem

Datering: onbekend

Over de auteurs van 119 teksteenheden en delen van nr. 108 en 148 is geen enkel gegeven bekend.

Freidank

Ook bekend als: VrîdankWalther Von der Vogelweide?

pseudoniem van Walther Von der Vogelweide? Zie Grimm 1841

Datering: 1e helft 13e eeuw

Auteur van spreuken 5 en 103 van nr. 108 en van ca. 85 spreuken van nr. 148. Zuidduitser (Schwaben), werkzaam tussen 1215-1233; ca. 1227/1229 bij kruistocht met Frederik II te Akkon, later waarschijnlijk in klooster getreden. Ca. 1233 overleden en vermoedelijk begraven bij de cisterciënzers van Kaisheim.

Secundaire literatuur

W. Grimm, 'Freidanks Grabmal'. In: Zeitschrift für deutsches Altertum 1 (1841), p. 30-33.

F. Neumann, 'Meister Freidank'. In: H. Moser (Hrsg.), Mittelhochdeutsche Spruchdichtung [Auswahl der Sekundaerliteratur]. Darmstadt (Wissenschaftl. Buchgesellschaft) 1972, p. 306-324. Wege der Forschung 154.

F. Neumann, 'Freidank'. In: W. Stammler e.a., Die deutsche Literatur des Mittelalters: Verfasserlexikon. 2e, völlig neu bearb. Aufl. [...] Berlin etc. (De Gruyter) 1977-... . ... dln. Dl. 2, kol. 897-903.

Jacob van Maerlant

Ook bekend als: Jacob de coster van merlantJacop van meerlantjacoppe de costere

Datering: 13e eeuw (ca. 1225/1235-1291/ca. 1300)

Auteur van nrs. 90, 91, 146, 147, 175, spreuk 39 van nr. 108 en van spreuk 27 van nr. 148. Tussen 1225-1235 geboren in (de omgeving van) Brugge, 1257-1266 werkzaam als schrijver-koster-onderwijzer te Maerlant (Voorne); 1266-1280 als schepenklerk, waarschijnlijk te Damme. Tussen 1291 en 1300 gestorven en vermoedelijk te Damme begraven.

Secundaire literatuur

A. Berteloot, 'Was Jacob van Maerlant schepenklerk te Damme?' In: Jacob van Maerlant: romantiek en werkelijkheid. Speciaal Maerlant-nummer van het tijdschrift Vlaanderen 42 (1992), p. 241-244.

F. van Oostrom, Aanvaard dit werk. Over Middelnederlandse auteurs en hun publiek. Amsterdam (Prometheus) 1992. Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen 6.: p. 171-233 en 299-309

F. van Oostrom, Maerlants wereld. Amsterdam (Prometheus) 1996.

Willem van Hildegaersberch

Datering: 14e/15e eeuw

Auteur van nr. 102. Geboren in Hillegersberg, tussen 1383 en 1408 vermeld in Hollandse hofrekeningen.

Secundaire literatuur

T. Meder, Sprookspreker in Holland. Leven en werk van Willem van Hildegaersberch (ca. 1400). Amsterdam (Prometheus) 1991. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen 3. Diss. Leiden.: passim

Tekstsoort:

Spreukenverzameling.

Vorm:

rijm: aa/aabb/abab/aabab/aabaab/aabccb/abccb/ababcb

Lengte:

1031 vss.

Aanvullende informatie:

Marginaal paragraafteken vóór elke rijmspreuk, regels wit tussen de spreuken; gerepareerde scheur onderaan f. 89ra/89vb, f. 92ra,7 doorgehaald. ─ Spreuk 28 parallel van nr. 148 spreuk 9 vss. 5-8; spreuk 58 variant van nr. 148 spreuk 148; spreuk 52 variant van nr. 188 vss. 121-128; spreuk 50 variant van nr. 47B. ─ Spreuken in willekeurige volgorde genoteerd; omvang: 68x2, 1x3, 51x4, 2x5, 109x6 en 3x8 vss.

Petit-Nommer(s):

583f; 583h

Edities:

Brinkman/Schenkel 1999 , band 1 p. 500-531

Brinkman/Schenkel 1999 H. Brinkman & J. Schenkel (ed.), Het handschrift-Van Hulthem. Hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15.589-623. Diplomatische editie bezorgd door -. Hilversum (Verloren) 1999. 2 banden. Middeleeuwse Verzamelhandschriften uit de Nederlanden 7/1-2.

Verdam 1883B , (aanvulling van Willems 1837A)

Verdam 1883B J. Verdam, 'Over twee spreukenverzamelingen uit het Hulthemsche handschrift'. In: Tijdschrift voor Ned. taal- en letterkunde 3 (1883), p. 177-188.

Willems 1837A , (gedeeltelijk)

Willems 1837A J.F. Willems (ed.), 'Van alderhande sprokene, clein notabel verskine'. In: Belgisch museum 1 (1837), p. 99-136.

Secundaire literatuur:

Van Anrooij 1992B

Van Anrooij 1992B W. van Anrooij & Th. Mertens, 'Een cort jolijt. Middelnederlandse spreukstrofen met het rijmschema aabccb'. In: F. Willaert e.a., Een zoet akkoord. Middeleeuwse lyriek in de Lage Landen. Amsterdam (Prometheus) 1992, p. 219-233 en 392-399. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen 7.

Bäumker 1887

Bäumker 1887 W. Bäumker, 'Mittelniederländische Spruchdichtungen'. In: Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung 13 (1887), p. 104-110.

Bogaert 1953 , (licentiaatsverhandeling)

Bogaert 1953 R. Bogaert, Bijdrage tot een onderzoek naar oorsprong, taal en stijl van de Middelnederlandse rijmspreuken. Licentiaatsverhandeling Gent 1953.

Brinkman 1994

Brinkman 1994 H. Brinkman, 'Alder wysheit fondament. Profane ethiek in enige verzamelingen Middelnederlandse rijmspreuken'. In: J. Reynaert e.a., Wat is wijsheid? Lekenethiek in de Middelnederlandse letterkunde. Amsterdam (Prometheus) 1995, p. 230-245 en 423-425. Nederlandse cultuur en literatuur in de Middeleeuwen 9.

Brinkman 1997A , p. 159-161, 172, en 352-355

Brinkman 1997A H. Brinkman, Dichten uit liefde. Literatuur in Leiden aan het einde van de Middeleeuwen. Hilversum (Verloren) 1997. Diss. Amsterdam (UvA).

Buridant 1984

Buridant 1984 Cl. Buridant, 'Les proverbes et la prédication au moyen âge. De l'utilisation des proverbes vulgaires dans les sermons'. In: F. Suard & Cl. Buridant, Richesse du proverbe. Études réunies par ─. Lille (Univ. de Lille III) 1984. 2 dln. Deel 1: Le proverbe au moyen âge, p. 23-54.

Jonckers 1993 , (licentiaatsverhandeling)

Jonckers 1993 B. Jonckers, Spreukstrofen met rijmschema aabccb tot het jaar 1600. Een studie van de meervoudige vormen. Licentiaatsverhandeling U.I. Antwerpen 1993.

Kalff 1906-1912 , dl. 1 p. 494-495

Kalff 1906-1912 G. Kalff, Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde. Groningen (Wolters) 1906-1912. 7 dln.

Lodder 1993

Lodder 1993 F.J. Lodder, 'Zwartgemaakte geestelijken in het handschrift-Van Hulthem'. In: Tijdschrift voor Ned. taal- en letterkunde 109 (1993), p. 236-244.

Van Mierlo 1949

Van Mierlo 1949 J. van Mierlo, De letterkunde van de Middeleeuwen. 2e, herz. en verm. dr. 's-Hertogenbosch etc. (Malmberg etc.) 1949. Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden. Onder redactie van F. Baur, W.J.M.A. Asselbergs, J. van Mierlo e.a. Dl. 1 en 2.

Van Moerkerken 1904 , p. 57-58, 68, 69, 79

Van Moerkerken 1904 P.H. van Moerkerken, De satire in de Nederlandsche kunst der Middeleeuwen. Amsterdam (Van Looy) 1904. Diss. Utrecht.

Van der Poel 1977-...

Van der Poel 1977-... D.E. van der Poel, 'Sprichwort, Sprichwortsammlung: V. Mittelniederländische Literatur'. In: R. Auty e.a. (Hrsg.), Lexikon des Mittelalters. München etc. (Artemis) 1977-... . ... dln. Dl. 7, kol. 2140.

Rooth 1946

Rooth 1946 E. Rooth, 'Mittelniederländische Reimsprüche aus Lund'. In: Niederdeutsche Mitteilungen 2 (1946), p. 123-134.

Stecher 1887 , p. 157

Stecher 1887 J. Stecher, Histoire de la littérature Néerlandaise en Belgique. Bruxelles (Lebègue) s.a. [1887].

Verdam 1883B

Verdam 1883B J. Verdam, 'Over twee spreukenverzamelingen uit het Hulthemsche handschrift'. In: Tijdschrift voor Ned. taal- en letterkunde 3 (1883), p. 177-188.

Te Winkel 1922-1927 , dl. 2 p. 43

Te Winkel 1922-1927 J. te Winkel, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde. 2e dr. Haarlem (Bohn) 1922-1927. 7 dln. [Ongew. herdr. Utrecht etc., 1973].

Parallellen en varianten:

(a) vss. 15-16 (spr. 5) 's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 128 E 6 [1475 - 1500] , f. 134vb

's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 128 E 6

(olim AA 70)

Post quem: 1475

Ante quem: 1500

Datering: ca. 1480

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 25, 102, 108, spr. 5 158, 162, 166, 177, 184, 192

(b) vss. 79-80 (spr. 25) 's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 75 E 63 [1325 - 1375] , f. ? (Der leken spiegel III, cap. 17 vss. 95-96)

's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 75 E 63

(olim O 130, olim K 129a)

Post quem: 1325

Ante quem: 1375

Datering: midden 14e eeuw (BNM: ongedateerd)

De Vries 1844-1848 , dl. 1 p. CXXII-CXXXIX

De Vries 1844-1848 M. de Vries (ed.), Der leken spieghel, leerdicht van den jare 1330, door Jan Boendale, gezegd Jan de Clerc, schepenklerk te Antwerpen. Leiden (Du Mortier) 1844-1848. 4 dln. Werken uitgegeven door de Vereeniging ter Bevordering der Oude Nederlandsche Letterkunde.

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 47A, 108, spr. 25 148

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, II 144

Post quem: 1400

Ante quem: 1700

Datering: 15e eeuw, deels 16e/17e eeuw

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 47C, 53, 70, 78, 113, 115, 127

(d) vss. 127-130 (spr. 39) Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, IV 927 [1450 - 1500] , f. ?, (History van Troyen vss. 4064-4067)

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, IV 927

(olim Schloss Wissen)

Post quem: 1450

Ante quem: 1500

Datering: ca. 1470 (BNM: ca. 1470-1480)

Deschamps 1972 , p. 36-39 (8b)

Deschamps 1972 J. Deschamps, Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken. Catalogus [van de] tentoonstelling ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor taal- en letterkunde en geschiedenis [in de] Koninklijke Bibliotheek Albert I [te] Brussel, 24 okt.-24 dec. 1970. 2e herz. dr. Leiden (Brill) 1972.

Van Elslander 1985 , p. 413-420

Van Elslander 1985 A. van Elslander & J. Deschamps, 'De handschriften van de Historie van Troyen van Jacob van Maerlant'. In: H. Rijckeboer, J. Taeldeman, V.F. Vanacker (red.), Hulde-album prof. dr. Marcel Hoebeke. Gent (Seminarie voor Ned. Taalkunde en Vl. Dialectologie R.U.G.) 1985, p. 413-425.

Kienhorst 1988 , p. 196-197

Kienhorst 1988 H. Kienhorst, De handschriften van de Middelnederlandse ridderepiek: een codicologische beschrijving. Deventer (Sub Rosa) 1988. 2 dln. Deventer studien 9.

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 108, spr. 39 143, 144, 145, 146, 147

Zie:

Bisschop 1870 , p. 254 (a)

Bisschop 1870 W. Bisschop & E. Verwijs, Gedichten van Willem van Hildegaersberch. Vanwege de Mij. der Ned. letterkunde te Leiden uitgegeven door ─. 's-Gravenhage (Nijhoff) 1870. [Fotogr. herdruk Utrecht (HES) 1981].

Priebsch 1906-1907 , p. 306 (c)

Priebsch 1906-1907 R. Priebsch, 'Aus deutschen Handschriften der königlichen Bibliothek zu Brüssel'. In: Zeitschrift für deutsche Philologie 38 (1906), p. 301-333 en p. 436-467; 39 (1907), p. 156-179.

Aanvullende informatie bij parallellen en Variant:

In verband met het grote aantal spreuken en parallellen ervan is volledige vermelding hiervan in dit kader niet mogelijk. Zie ook

BNM , laden: Dicta en Rijmspreuken.

BNM Bibliotheca Manuscripta Neerlandica: (gedeeltelijk electronisch) kaartsysteem, te raadplegen in Leiden, Universiteitsbibliotheek (DOUSA) via de Leidse On-line Publiekscatalogus (OPC). Electronisch toegankelijk via Gopher, Telnet en World Wide Web (http://lbs.leidenuniv.nl). In het Repertorium ook wel aangeduid als BNM-on-line.

Repertorium Hulthem

Van alder hande sprockne [sic]

Contact