Repertorium Hulthem

Hoemen ene stat sal regeren

Hulthem-Nr:

189 (f. 188rb,23-188va,7)

Opschrift:

Hoemen ene stat sal regeren ·C·lxxxix·

Incipit:

Die ene stat willen regeren Selen dese ·xij· poente hanteren

Explicit:

Ende elc besie hem wat hi doet Want hi emmer steruen moet

Afrondingsformule:

Nota ·xx· verse

Weergave inhoud:

Stadsbestuurders moeten de volgende twaalf punten in praktijk brengen: waarachtig eensgezind zijn, ijverig toezien op het algemeen welzijn, de vrijheid niet laten schenden, het algemeen welzijn dikwijls bespreken, de zorg voor de stad aan wijze mannen toevertrouwen, het gemeenschappelijk bezit streng bewaken en tot het meeste profijt aanwenden, de omwonenden te vriend houden, het recht van armen evenzeer beschermen als dat van rijken, de verordeningen steeds naleven, booswichten te allen tijde verbannen en trouw zijn aan de heer. Dit is een leer van de oude wijzen. Waar een van deze punten ontbreekt, daar verkeert de stad in gevaar. Laat een ieder beseffen wat hij doet, want in elk geval zal men zijn dood niet kunnen ontgaan.

Auteurs:

Jan van Boendale?

Datering: onbekend

Als mogelijk auteur van nr. 189/spreuk 24 van nr. 148 werd door o.a. Van Anrooij Jan van Boendale genoemd.

Secundaire literatuur

W. van Anrooij, 'Hoemen ene stat regeren sal. Een vroege stadstekst uit de Zuidelijke Nederlanden'. In: Spiegel der letteren 34 (1992), p. 139-157.: p. 148

Tekstsoort:

Artestekst (Jansen-Sieben 1989), raadsgedicht (Van Anrooij 1992C), leerdicht.

Vorm:

rijm: aabb

Lengte:

20 vss.

Aanvullende informatie:

Initiaal-D 2 regels hoog. ─ Tekst (+ var.) komt eveneens voor als nr. 148, spreuk 24. ─ Auteur is onzeker, tekst waarschijnlijk ontstaan in het tweede kwart van de 14e eeuw.

Petit-Nommer(s):

553i; 1562f6; 1562g

Edities:

Van Anrooij 1992C

Van Anrooij 1992C W. van Anrooij, 'Hoemen ene stat regeren sal. Een vroege stadstekst uit de Zuidelijke Nederlanden'. In: Spiegel der letteren 34 (1992), p. 139-157.

Brinkman/Schenkel 1999 , band 2 p. 974-975

Brinkman/Schenkel 1999 H. Brinkman & J. Schenkel (ed.), Het handschrift-Van Hulthem. Hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15.589-623. Diplomatische editie bezorgd door -. Hilversum (Verloren) 1999. 2 banden. Middeleeuwse Verzamelhandschriften uit de Nederlanden 7/1-2.

Willems 1842A , p. 211 (paralleltekst nr. 148 in hs.-Van Hulthem)

Willems 1842A J.F. Willems (ed.), 'Oude rijmspreuken en priamelen'. In: Belgisch museum 6 (1842), p. 184-213.

Secundaire literatuur:

Van Anrooij 1992C

Van Anrooij 1992C W. van Anrooij, 'Hoemen ene stat regeren sal. Een vroege stadstekst uit de Zuidelijke Nederlanden'. In: Spiegel der letteren 34 (1992), p. 139-157.

Avonds 1994 , p. 170

Avonds 1994 P. Avonds, 'Ghemeyn oirbaer. Volkssoevereiniteit en politieke ethiek in Brabant in de veertiende eeuw'. In: J. Reynaert e.a., Wat is wijsheid? Lekenethiek in de Middelnederlandse letterkunde. Amsterdam (Prometheus) 1995, p. 164-180 en 405-411. Nederlandse cultuur en literatuur in de Middeleeuwen 9.

Van Doorn 1988 , (scriptie)

Van Doorn 1988 A. van Doorn, Jan van Boendale. Een stadsklerk over vorsten en stadraden. (Ongepubl. doctoraalscriptie Utrecht 1988, te raadplegen in de Universiteitsbibliotheek Utrecht, LB NED SCR-L-581).

Gärtner 1977-...

Gärtner 1977-... K. Gärtner, 'Stadtregimentslehren'. In: W. Stammler e.a., Die deutsche Literatur des Mittelalter: Verfasserlexikon. 2e, völlig neu bearb. Aufl. [...] Berlin etc. (De Gruyter) 1977-... . ... dln. Dl. 9, kol. 217-219.

Hogenelst 1994 , p. 269

Hogenelst 1994 D. Hogenelst, 'Zoekplaatje: "Comburg" versus "Hulthem"'. In: J. Reynaert e.a., Wat is wijsheid? Lekenethiek in de Middelnederlandse letterkunde. Amsterdam (Prometheus) 1995, p. 259-273 en 429-433. Nederlandse cultuur en literatuur in de Middeleeuwen 9.

Hogenelst 1995B , p. 265

Hogenelst 1995B D. Hogenelst & F. van Oostrom, Handgeschreven wereld. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen. Amsterdam (Prometheus) 1995.

Hogenelst 1997 , dl. 2 p. 110-111 (147)

Hogenelst 1997 D. Hogenelst, Sprekers en sproken. Inleiding op en repertorium van de Middelnederlandse sproke. Amsterdam (Prometheus) 1997. 2 dln. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen 15. Diss. Leiden.

Jansen-Sieben 1989 , p. 256

Jansen-Sieben 1989 R. Jansen-Sieben, Repertorium van de Middelnederlandse artes-literatuur. Utrecht (HES) 1989.

Kinable 1991 , p. 80, 95

Kinable 1991 D. Kinable, 'Geïntendeerde publieksgroepen in Boendales Lekenspiegel en Jans teesteye'. In: H. Pleij e.a., Op belofte van profijt. Stadsliteratuur en burgermoraal in de Nederlandse letterkunde van de Middeleeuwen. Amsterdam (Prometheus) 1991, p. 69-100 en 352-362. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen 4.

Peters 1974 , p. 63 en 69-70

Peters 1974 R. Peters, 'Die mnd. Gedichte der Paderborner Hs. Sa8 aus Böddeken. Zugleich ein Beitrag zur Geschichte der Brüder Conradt und Engelbert van der Wijch aus Münster'. In: Niederdeutsches Wort 14 (1974), p. 59-75.

Seelmann 1921

Seelmann 1921 W. Seelmann, 'Brüsseler Lehren vom Stadtregiment und ihr Nachwuchs'. In: Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung 47 (1921), p. 25-30.

Suringar 1891 , p. 11 en bijlage C p. 51

Suringar 1891 W.H.D. Suringar, Die Bouc van Seden. Een Middelnederlandsch zedekundig leerdicht na E. [von] Kausler volgens het Comburger handschrift, opnieuw uitgegeven en toegelicht door ─. Leiden (Van der Hoek) 1891.

Parallellen en varianten:

(a) vss. 1-20 Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15.658 [1325 - 1375] , f. 122r

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15.658

Post quem: 1325

Ante quem: 1375

Datering: ca. 1350

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 47A, 92, 148, spr. 1 176, 183, 189

(b) vss. 1-20 Gent, Rijksarchief, Stad Gent 5 [1350 - 1375] , f. 47v

Gent, Rijksarchief, Stad Gent 5

Post quem: 1350

Ante quem: 1375

Datering: 3e kwart 14e eeuw (BNM: ongedateerd)

Van Anrooij 1992C , p. 148

Van Anrooij 1992C W. van Anrooij, 'Hoemen ene stat regeren sal. Een vroege stadstekst uit de Zuidelijke Nederlanden'. In: Spiegel der letteren 34 (1992), p. 139-157.

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 189

Berlijn, Staatsbibliothek Preussischer Kulturbesitz, Phill. 1978

Post quem: 1525

Ante quem: 1550

Datering: 1549 (BNM: ongedateerd)

Ippel 1892 , p. 11-12

Ippel 1892 E. Ippel, 'Die niederl. Meerman-handschriften des Sir Th. Phillips in der k. Bibliothek zu Berlin'. In: Verzeichniss der von der königlichen Bibl. zu Berlin erworbenen Meerman-handschriften des Sir Thomas Phillips. Berlin (Schade) 1892, p. 12.

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 189

(d) vss. 1-20 Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 837-45 [1450 - 1475] , f. 112v-113r

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 837-45

(olim 319)

Post quem: 1450

Ante quem: 1475

Datering: ca. 1465

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 47A, (2x) 47C, 70, 108, spr. 19 111, 148 spr. 4, 188, 189

(e) vss. 1-20 Amsterdam, Universiteitsbibliotheek, I A 24 l,m,n [1475 - 1500] , f. 10v

Amsterdam, Universiteitsbibliotheek, I A 24 l,m,n

Post quem: 1475

Ante quem: 1500

Datering: 4e kwart 15e eeuw

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 189

Zie:

Van Anrooij 1992C , (a-d)

Van Anrooij 1992C W. van Anrooij, 'Hoemen ene stat regeren sal. Een vroege stadstekst uit de Zuidelijke Nederlanden'. In: Spiegel der letteren 34 (1992), p. 139-157.

Govers 1994 , p. 59 (d)

Govers 1994 M. Govers e.a. (ed.), Het Geraardsbergse handschrift. Hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I, 837-845. Hilversum (Verloren) 1994. Middeleeuwse verzamelhandschriften uit de Nederlanden 1.

Ippel 1892 , p. 12 (c)

Kalff 1890 , p. 165 (e)

Kalff 1890 G. Kalff, 'Handschriften der universiteitsbibliotheek te Amsterdam'. In: Tijdschrift voor Ned. taal- en letterkunde 9 (1890), p. 161-189.

De Potter 1892 , p. 360-361 (d)

De Potter 1892 F. de Potter, 'Middelnederlandsche rijmsnippers'. In: Het belfort 7 II (1892), p. 349-362.

Resoort 1993 , (e)

Resoort 1993 R.J. Resoort, 'Hoemen ene stat regieren sal. Een nieuwe redactie'. In: Spiegel der letteren 35 (1993), p. 318-319.

De Vries 1844-1848 , dl. 3 p. 143, 319 (a)

De Vries 1844-1848 M. de Vries (ed.), Der leken spieghel, leerdicht van den jare 1330, door Jan Boendale, gezegd Jan de Clerc, schepenklerk te Antwerpen. Leiden (Du Mortier) 1844-1848. 4 dln. Werken uitgegeven door de Vereeniging ter Bevordering der Oude Nederlandsche Letterkunde.

Aanvullende informatie bij parallellen en Variant:

Voorts noemt

Van Anrooij 1992C nog de variant in

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15.659-61 , [1450 - 1475]

, f. 69rb-70va, het opschrift in het stadhuis van Brussel en een mnd. parallel;

Seelmann 1921

, p. 26-27 vermeldt eveneens een aantal mnd. parallellen. Ook in

Paderborn, Erzbischöfliche Akademische Bibliothek, Sa 8 , [1400 - 1450]

, f. 2r, zie

Peters 1974

, p. 63 en 69-70.

Van Anrooij 1992C W. van Anrooij, 'Hoemen ene stat regeren sal. Een vroege stadstekst uit de Zuidelijke Nederlanden'. In: Spiegel der letteren 34 (1992), p. 139-157.

Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15.659-61

(olim 198)

Post quem: 1450

Ante quem: 1475

Datering: 1469

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 25, 102, 166, 177, 184, 189

Seelmann 1921 W. Seelmann, 'Brüsseler Lehren vom Stadtregiment und ihr Nachwuchs'. In: Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung 47 (1921), p. 25-30.

Paderborn, Erzbischöfliche Akademische Bibliothek, Sa 8

Post quem: 1400

Ante quem: 1450

Datering: 1419-1428

Peters 1974

Aanvullende informatie: niet gevonden in BNM

Overeenkomst met Hulthem-nr(s): 122, 189

Repertorium Hulthem

Hoemen ene stat sal regeren

Contact